Herkes İçin Ekonomi: Enflasyon Nedir?

Ekonomik kavramlar, genelde isimleri nedeniyle, halk için aşırı karmaşık veya soyut durabilir. Enflasyon kavramı bu duruma güzel bir örnektir. Maruz kalan insanlar, enflasyonun ne olduğunu iyi bilseler de neden kaynaklandığı konusunda emin olamayabilirler. Bu yazımın amacı, enflasyon denen bu fenomenin aslında ne olduğu ve nasıl oluştuğunu aydınlatmaktır.

Enflasyon Nedir?

Enflasyon basit tanım itibariyle belirli bir zaman aralığında fiyatların artışına verilen addır. Örneğin, bu sene içinde yapılan 100 liralık bir alışveriş, bir sonraki seneye 120 liraya denk geliyorsa, o ekonomide yıllık enflasyon %20’dir diyebiliriz. Ancak dikkat edilmesi gereken nokta bu hesabın tek bir ürün üzerinden yapılmamasıdır. Fiyat artışının enflasyon olarak adlandırılması için, bu fiyat artışının birden çok sektörde gözlenmesi gerekmektedir. Örneğin A ürününde yaşanan bir zam, başka hiçbir üründe gözlemlenmiyorsa, bu enflasyon kategorisine girmez, genel olarak sektörel bir problem kaynaklı bir artıştır.

Enflasyonun Nedenleri

Enflasyonun sebeplerinin net bir şekilde kavranabilmesi için, temel sebepleri şu 4 başlıkta inceleyebiliriz:

• Talep Enflasyon: Demand-Pull olarak da bilinen bu tür, adından da anlaşılacağı gibi talepte olan anormal artışlar sebebiyle kaynaklanır. Basit bir örnek vermek gerekirse, 100 ekmek üretilen bir ekonomide, ekmek talebi 120 ye hızlıca çıkarsa, üretim bu talebi hemen yakalayamayacağı için ekmeğin fiyatı artar ve enflasyon oluşur.
• Maliyet Enflasyon: Cost-Push Inflation olarak bilinen bu tür ise, enflasyonun kaynağının talep artışı değil, üretimin çeşitli sebeplerden dolayı düşmesi olduğunu ifade eder. 100 ekmek üreten ve 100 ekmek talep eden bir ekonomide, işçi maliyetlerinin artması veya makinelerden birinin arızalanması durumunda, üretim 80’e düşerse, bu üretim talebi yakalayamayacağı için enflasyon ortaya çıkar.
• Para Arzının Artması: Diğerlerinden daha soyut kalabilen bu olayda ise, olay üretim veya talebin değişmesi değil, çeşitli sebeplerle piyasadaki para miktarının artışıdır. Anormal derecede basılan para ekonomide çeşitli dengesizliklere yol açar ve gerçek bir refah yaratamaz. Daha iyi anlamak için bu sefer örneğimizi biraz değiştirelim. Yine ekonomimiz 100 ekmek üretsin, ve buna karşılık 100 para birimi olsun. Bu hesaplamada her ekmek 1 para birimine karşılık gelir. Ancak dış bir etken sebebiyle merkez bankası, ekonomiye 50 para birimi daha eklerse yeni denge 100 ekmek = 150 para birimi, yani ekmeğin fiyatının 1 den 1.5 para birimine çıkmasıyla sonuçlanır ki bu da %50 enflasyon demek olur.
• Beklenti Kaynaklı Enflasyon: Bu sebeple oluşan enflasyon, ekonomideki doğrudan bir değişimden kaynaklanmaz. Ekonomi bir zincir gibi hareket eder; bir ürün başka bir ürünün üretiminde kullanılır. İlk ürünün fiyatındaki değişim, ikinci ürünü de etkiler. Gelecekte fiyatların artacağını düşünen bir çiftçi, buğdayını daha pahalıdan satmaya karar verebilir. Bu zincir etkisiyle, ekmeğin fiyatının artmasına ve dolayısıyla enflasyona sebep olabilir.

Enflasyonun Etkileri Nelerdir?

Enflasyon, fazlası da, yokluğu da zararlı olan bir ekonomik olaydır. Ülkemiz gündemine genelde fazla enflasyonun problemleri konuşulsa da örneğin Japonya gibi ülkelerde olmamasının problemleri gündemi kaplamaktadır. Deflasyon başlı başına bir yazı gerektirdiği için bu yazımda o konuya değinmeyeceğim.

Enflasyonun ilk problemi, anlamlı birikim yapılmasını imkansız hale getirmesidir. Yüksek orandaki bir enflasyon, birikimlerinizin yıl sonuna gelmeden değerinin büyük bir bölümünü yok edebilir, ve sizi zor durumda bırakır. Buna karşılık paranızı vadeli faiz, veya çeşitli yatırımlarda değerlendirmek uygun bir tedbirdir. Ancak enflasyon oranının kontrol dışına çıktığı bir ortamda bu çözüm de ortadan kalkmaktadır.

Enflasyonun getirdiği bir başka problem ise ticaretin zorlaşmasıdır. Paranın asli görevi ilk çıktığından beridir takas aracı olmasıdır. Ancak yüksek enflasyon paranın değerinin aynı ay, hatta hafta içinde değişmesine sebep olduğundan bu takas aracına güven ortadan kalkar ve insanlar ticaretlerini farklı aracılar (örneğin döviz veya altın) ya da, olduğundan daha yüksek fiyatlara yapar ki bu da beklenti sebepli enflasyona sebep olur ve bu kısır döngü devam eder.

Enflasyonla Mücadele Yöntemleri

Kısaca yukarıda bahsettiğimiz her enflasyon senaryosuna uygun bir mücadele yöntemi vardır. Örneğin Talep Enflasyonu ile mücadele etmenin en iyi yöntemi, faiz oranının arttırılmasıdır. Bu hane halkının harcamak yerine parasını faizde tutmasına ve harcamanın azalmasıyla talebin düşmesiyle sonuçlanır. Bir başka yöntem ise hükümet harcamalarını kısarak yine talebi azaltmaktır.

Maliyet Enflasyonunu çözmenin yolu ise üretimi ve üretkenliği arttırmaktan geçer. Özel sektörü yeni yatırımlara teşvik etmek, ve yetmediği yerlerde kamu yatırımları yapmak uygun bir çözümdür. Eğitim ve işgücüne yatırım ise uzun vadeli ve sağlam bir çözüm olarak gösterilebilir.

Para arzının kontrol altında tutulması da başka alternatiflerden biridir. Genel olarak hükümetler seçim yaklaştıkça para basma ve harcama eğilimindedir. Merkez bankasının bağımsızlığı bunun önüne geçmede çok mühim bir dengeleme aracıdır. Merkez bankası bağımsızlığı aynı zamanda acı bir reçete olan faiz artışlarını da politik baskı olmadan uygulanmasını sağlar.

Son çözüm ise Merkez bankası ve Ekonomik kadrolara olan güvendir. Günün sonunda güvenilirliğini yitiren ekonomik bir idarenin enflasyonla mücadele araçlarını efektif bir şekilde kullanması oldukça güçtür. Beklenti enflasyonu, kolay kontrol edilebilen, ancak kontrolden çıkınca düzeltilmesi çok zor olan bir sorundur. Merkez bankası bağımsızlığı ve güvenilir ekonomi bakanları ve personeli, bu sorunun giderilmesi için uygun bir çözümdür.

Sonuç

Enflasyon ekonomik dengeyi bozabilecek önemli bir faktördür ve toplumu doğrudan etkileyen bir olaydır. Bu yazımda enflasyonun tanımı, nedenleri ve olası müdahale yöntemlerinden kısaca bahsettim. Toplum olarak ekonomik olgulara daha hakim olmalı ve bilinçli bir gelecek için çalışmalıyız. Yazımın bu konuda bilinç arttırmasını umuyor, “Herkes İçin Ekonomi” serisinin bu yazısını böylece sonlandırıyorum.

Herkese iyi günler dilerim!

Diğer yazılarımı okumak için buraya tıklayabilirsiniz.